Planując podróż autokarem po Europie, zwłaszcza obejmującą kilka krajów, nieuchronnie natkniemy się na pojęcie „strefa Schengen”. Choć dla wielu osób jest to termin znajomy, warto dokładnie zrozumieć, co on oznacza i jakie ma praktyczne implikacje dla podróżujących. W najprostszym ujęciu, strefa Schengen to obszar obejmujący większość krajów europejskich, które zniosły kontrole paszportowe i imigracyjne na swoich wspólnych granicach, zwanych granicami wewnętrznymi. Ideą stojącą za jej utworzeniem było ułatwienie swobodnego przepływu osób, co stanowi jeden z fundamentalnych filarów integracji europejskiej. Dla podróżnych oznacza to możliwość przekraczania granic między państwami członkowskimi bez konieczności zatrzymywania się na rutynową kontrolę dokumentów.
Jak powstała strefa Schengen? Krótka historia
Korzenie strefy Schengen sięgają 1985 roku, kiedy to pięć państw – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy Zachodnie – podpisało układ w małej luksemburskiej miejscowości Schengen. Celem porozumienia było stopniowe znoszenie kontroli na wspólnych granicach. Układ ten został uzupełniony Konwencją Wykonawczą podpisaną w 1990 roku, która określiła szczegółowe zasady funkcjonowania strefy, w tym środki kompensacyjne związane ze zniesieniem kontroli (np. współpraca policyjna, wspólna polityka wizowa, System Informacyjny Schengen). Strefa zaczęła w pełni funkcjonować w 1995 roku i od tego czasu systematycznie się rozrastała, obejmując kolejne kraje europejskie. Warto zaznaczyć, że strefa Schengen nie jest tożsama z Unią Europejską – bowiem należą do niej również kraje spoza UE (jak Szwajcaria, Norwegia, Islandia czy Liechtenstein), a niektóre kraje UE (jak Irlandia czy Cypr) pozostają poza nią.
Zasady działania strefy Schengen w praktyce
Podstawową zasadą funkcjonowania strefy Schengen jest brak systematycznych kontroli osób na granicach wewnętrznych. Oznacza to, że podróżując lądem (samochodem, autokarem, pociągiem) czy samolotem między krajami strefy, co do zasady nie przechodzimy kontroli paszportowej czy wizowej. Należy jednak pamiętać, że zniesienie kontroli granicznych nie oznacza zniesienia granic państwowych ani możliwości przeprowadzania kontroli w innych sytuacjach. Państwa członkowskie zachowują prawo do tymczasowego przywrócenia kontroli na swoich granicach wewnętrznych w wyjątkowych okolicznościach, np. w przypadku poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego. Ponadto, służby (policja, straż graniczna) mogą przeprowadzać wyrywkowe kontrole tożsamości na terytorium całego kraju, w tym w strefach przygranicznych. Dlatego też, podróżując po strefie Schengen, zawsze należy posiadać przy sobie ważny dokument tożsamości – dowód osobisty lub paszport. Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych jest równoważone przez wzmocnienie kontroli na granicach zewnętrznych strefy oraz przez ścisłą współpracę policyjną i sądową między państwami członkowskimi.
Kto należy do strefy Schengen?
Obecnie (stan na kwiecień 2025) do strefy Schengen należy 29 państw. Są to:
- Austria
- Belgia
- Bułgaria
- Chorwacja
- Czechy
- Dania
- Estonia
- Finlandia
- Francja
- Grecja
- Hiszpania
- Holandia
- Islandia
- Liechtenstein
- Litwa
- Luksemburg
- Łotwa
- Malta
- Niemcy
- Norwegia
- Polska
- Portugalia
- Rumunia
- Słowacja
- Słowenia
- Szwajcaria
- Szwecja
- Węgry
- Włochy
Jak wspomniano, nie wszystkie kraje UE są w strefie (Irlandia, Cypr), a niektóre kraje spoza UE do niej należą. Planując podróż, warto sprawdzić aktualny status przynależności danego kraju, zwłaszcza jeśli trasa przebiega przez kraje kandydujące lub te, które mają specjalny status.
Strefa Schengen a podróżowanie autokarem
Dla firm oferujących wynajem autokarów oraz ich klientów, istnienie strefy Schengen ma ogromne znaczenie praktyczne. Organizacja wielodniowej wycieczki objazdowej po kilku krajach europejskich staje się znacznie prostsza i szybsza. Brak konieczności zatrzymywania się na każdej granicy w celu kontroli paszportowej wszystkich pasażerów pozwala zaoszczędzić cenny czas, który można przeznaczyć na zwiedzanie lub odpoczynek. Przejazd przez granice wewnętrzne strefy jest płynny, co znacząco podnosi komfort podróży, zwłaszcza w przypadku dużych grup. Kierowcy mogą efektywniej planować trasy i czas pracy, a pasażerowie cieszyć się nieprzerwaną podróżą. Niemniej jednak, organizatorzy i uczestnicy wyjazdów muszą pamiętać o obowiązku posiadania ważnych dokumentów tożsamości (dowodu osobistego lub paszportu) przez cały czas trwania podróży, na wypadek ewentualnych kontroli wyrywkowych przeprowadzanych przez lokalne służby. Strefa Schengen ułatwia logistykę, ale nie zwalnia z podstawowych obowiązków podróżnego.
Bezpieczeństwo w strefie Schengen
Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych budziło i nadal budzi pytania o bezpieczeństwo. Aby zrekompensować brak rutynowych kontroli granicznych, państwa członkowskie strefy Schengen wdrożyły szereg środków wspomagających. Kluczowym narzędziem jest System Informacyjny Schengen (SIS) – rozbudowana baza danych, która umożliwia właściwym organom (policji, straży granicznej, organom sądowym) wymianę informacji o osobach poszukiwanych, zaginionych, objętych zakazem wjazdu czy skradzionych przedmiotach (np. pojazdach, dokumentach). Ponadto, kraje strefy ściśle współpracują w zakresie spraw policyjnych i sądowych, wymieniając informacje i prowadząc wspólne operacje. Wzmocniono również kontrole na granicach zewnętrznych strefy Schengen, które stanowią wspólną granicę dla wszystkich państw członkowskich.